Een van de uitdagingen waar ik me persoonlijk voor gesteld zie is iets dat de darm-breinconnectie wordt genoemd. Het komt erop neer dat de gezondheid van je brein je darmstelsel beïnvloedt, dat weer de gezondheid van je brein beïnvloedt, enzovoorts.
Deze gedachte duikt al heel wat jaren steeds weer op in de medische literatuur (in feite al minstens zeventig jaar!), maar is nog altijd niet doorgedrongen in de medische praktijk (zoals ook geldt voor veel andere voedingsgerelateerde gezondheidsissues). Ik ben nu al een tijdje erg geïnteresseerd in dit onderwerp en het leek me tijd om eens wat van mijn bevindingen te delen.
Het Tweede Brein
Het hele gebied van onze ingewanden is bekleed met een omvangrijk netwerk van zenuwcellen die ingebed zijn in de wanden van onze slokdarm, maag, endeldarm en dikke darm. Dit is het ‘enterische zenuwstelsel’, dat meer zenuwcellen bevat dan het ruggenmerg of het perifere zenuwstelsel. Dit netwerk is zo omvangrijk dat het ook wel het ‘Tweede Brein’ wordt genoemd. Het heeft de extreem belangrijke taak alle verschillende aspecten van de spijsvertering te reguleren, van het afbreken van voedsel tot het opnemen van voedingsstoffen en het afvoeren van afvalstoffen.
Het zal je niet verbazen dat je brein een rechtstreeks effect heeft op je spijsverteringsstelsel. Zo kunnen, alleen al doordat je denkt aan eten, spijsverteringsenzymen in de maag worden aangemaakt voordat je zelfs maar een hap genomen hebt. En als je nerveus bent of veel stress hebt, kan je maag daardoor van streek raken. Maar hoe werkt dat dan precies?
De nervus vagus regelt het wel
Je hersenen sturen signalen naar alle zenuwen in je lichaam. Deze signalen zijn essentieel voor alles, van ademhalen tot het bewegen van je benen. Een groot deel van de output van je hersenen is gericht op de nervus vagus, een van de twaalf hersenzenuwen (dat zijn de zenuwen die rechtstreeks uit je hersenen komen). De nervus vagus is van wezenlijk belang voor de zenuwen die het grootste deel van je borstkas en je onderbuik aansturen. Deze zenuw regelt een breed scala aan functies, van het kloppen van je hart tot het afscheiden van enzymen en de peristaltische darmbewegingen. In dit verhaal gaat het vooral om de aansturende rol die de nervus vagus speelt voor de spijsvertering.
Stress, angst, depressie en (andere) hevige negatieve emoties zorgen ervoor dat je hersenactiviteit afneemt, waardoor ook de activiteit van de nervus vagus afneemt. Hierdoor scheidt de alvleesklier minder enzymen af en gaat de galblaas minder functioneren, zodat de maagzuurproductie afneemt, net als de beweeglijkheid van de darmen. Hierdoor neemt de bloedtoevoer in de ingewanden af en gaat de inwendige immuunfunctie van de darmen slechter werken.
De verkeerde bacteriën
Als de nervus vagus langere tijd minder goed functioneert, dan leidt het minder goed functioneren van al deze spijsverteringsfuncties tot iets dat Small Intestinal Bacterial Overgrowth (SIBO) wordt genoemd. Dit is een overmatige groei van pathogene (ziekteverwekkende) gisten en bacteriën in de darmen (met name in de dunne darm, het langste deel van je ingewanden, waar bijna de hele spijsvertering plaatsvindt). Dit zijn niet de nuttige bacteriën die als het goed is verderop in je spijsverteringskanaal voorkomen.
Deze ‘slechte’ gisten en bacteriën (die zich dus ook te hoog in het darmstelsel bevinden) dragen bij aan een verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand (ook bekend als het ‘lekkende darm-syndroom’), buiten de doorlaatbaarheid die al wordt veroorzaakt door de lectines en saponines in granen en groenten. Zelfs zonder dat iemand granen of groenten eet, kan SIBO er toch voor zorgen dat de darmwand zo doorlaatbaar is dat er chronische ontstekingen op kunnen treden. Dit effect van de hersenen op de darmen verklaart waarom mensen die aan een depressie lijden ook vaak last hebben van constipatie of lijden aan het Prikkelbare Darm Syndroom. Kort samengevat komt het hier op neer: stress, angst en depressie leiden tot een lekkende darm.
Je darmen beïnvloeden je stemming
Wat je misschien nog niet weet, is dat je darmen een rechtstreeks effect hebben op je brein. Een verstoorde darm kan signalen aan je hersenen afgeven, net zoals een verstoord brein signalen af kan geven aan je darmen. In feite brengt negentig procent van de vezels in de nervus vagus informatie van de darmen over naar de hersenen en niet andersom. Er is wetenschappelijk bewijs dat de darmen rechtstreeks kunnen communiceren met je hersenen, waarbij ze via het zenuwstelsel een directe invloed zouden kunnen hebben op je emoties en stemmingen.
De chemische signalen die geprikkelde of beschadigde darmen afgeven aan je brein, zijn beter te begrijpen. Als er sprake is van een lekkende, ontstoken darm, dan gaan ontstekingscytokines (chemische tekenen van ontsteking) via je bloed naar je hersenen. Deze cytokines passeren de bloed-breinbarrière en activeren de immuuncellen in je hersenen, de zogeheten microglia. En ja, dit is precies wat het lijkt: een lekkende darm veroorzaakt een ontstekingsreactie in je hele lichaam, inclusief een ontsteking in je hersenen.
De vicieuze cirkel
En hiermee komen we bij de gedachte van de vicieuze cirkel waar we het eerder over hadden: een ontstoken brein brengt een verminderde zenuwactiviteit met zich mee, wat zich uit in stress, depressie en/of angsten. Dit is precies wat de darm-breinconnectie inhoudt. Stress, depressie en angst leiden tot Small Intestinal Bacterial Overgrowth, wat leidt tot toegenomen ontstekingen, inclusief ontstekingen in de hersenen, wat leidt tot stress, depressie en angst.
Welke van deze factoren is er eerder? Dat verschilt waarschijnlijk per persoon, afhankelijk van je eigen fysiologie, dieet en levensomstandigheden. Maar als je eenmaal in deze vicieuze cirkel zit, maakt het niet veel meer uit waar het precies begonnen is. Belangrijker is natuurlijk de vraag wat je zelf kunt doen om te voorkomen dat je in deze cirkel terechtkomt, of om eruit te komen.
Probeer allereerst op een gezonde manier om te gaan met de stressvolle situaties in je leven. Kies daarnaast voor een paleodieet. Tot slot is het belangrijk dat dit dieet ook van botten getrokken bouillon en gefermenteerd voedsel bevat, zoals kefir, zelfgemaakte zuurkool en kombuchathee. Als je geen zuivel verdraagt, kun je eventueel zelf kefir maken van kokosmelk.
